Máis de 600 anos de historia alóxanse entre os muros desta Igrexa de Nosa Señora dá Xunqueira. Conta a lenda que entre os xuncos onde hoxe aséntase a igrexa un veciño atopou unha figura da virxe, que foi chamada da Xunqueira.
A pesar das vicisitudes históricas vividas e moi especialmente a destrución sufrida en abril de 1809 durante a invasión francesa, o templo aínda garda unha importante parte da historia deste pobo así como un innegable patrimonio histórico-artístico, con algunhas tallas destacables do século XIX e obras do últimos grandes imaxineiros galegos do século XX.
Da primitiva construción só nos queda a súa Capela Maior cuberta con bóveda de canón apuntada, construída en perfecta sillería estando reforzada por un arco perpiaño, de sección cuadrangular. Obra gótica realizada entre os séculos XIV e XV conta cunhas características estilísticas que apuntan cara a unha clara influencia das igrexas construídas polas ordes mendicantes.
Desde as súas orixes, a igrexa da Xunqueira estivo ben dotada tanto de ornamentos litúrxicos como de finas teas de damasco ou seda chegadas especialmente desde Flandes, aproveitando para iso o roteiro comercial que traía estes materiais para a catedral de Santiago e que, ás veces, descargábanse aquí. A presenza en Cee dos arcedianos de Trastámara, que exercían ademais como os seus señores xurisdicionais, explica que o templo ceense asemellásese máis en contido e patrimonio a unha igrexa de cidade que a unha do mundo rural, a pesar de ser unha vila con pouco máis de 300 habitantes no século XVI.
Avanzado o século XVII, o gran arquitecto do barroco e mestre de obras na catedral compostelá, o ceense Domingo Antonio de Andrade, autor de marabillosas obras como a Torre do Reloxo ou o Camarín do Apóstolo, realizaría para este templo da Xunqueira dous retablos, o da Capela Maior ao redor de 1671 e o da Confraría de San Sebastián e Ánimas en 1695, ademais dunha lámpada de prata.
Pero todo perdeuse na francesada de 1809, a igrexa e toda a imaxinería foi incendiada. No medio dunhas tarefas de reconstrución lentas e custosas chegaba a Cee en 1812 a nova imaxe da Virxe doada por unha familia da nobreza. A talla, neoclásica e de gran calidade, relaciónase polas súas características de estilo co círculo do afamado escultor Ferreiro. A actual fachada, de estilo ecléctico, realizouse grazas á achega do emigrante Bartolomeu Blanco, primo do filántropo.
No seu interior destaca o retablo realizado en 1931 e con clara influencia compostelá. No seu parte central está a Virxe da Xunqueira e nos seus laterais as imaxes de San José e San Roque, todas do escultor Maximino Magariños, un dos últimos grandes imaxineiros galegos e autor tamén do magnífico San Francisco de Asís que podemos contemplar na nave lateral.
Por último, a Virxe da Xunqueira, represéntase como unha muller nova, de faccións ovaladas, enmarcadas por cabelos caligráficos, peiteados en longas melenas onduladas, e que sostén, co brazo dereito, unha imaxe do Neno Jesús, circunstancia que pensamos podería indicar unha orixe europea para a primitiva talla, concretamente da rexión de Flandes, onde este tipo de representación foi habitual entre os seus artistas no século XV.
